రాజస్థాన్‌లోని ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’... పేరుకి అది ఓ విద్యాలయం. కానీ అక్కడివారి మాటల్లో చెప్పాలంటే అదో దేవాలయం. అన్ని రకాలుగా వెనుకబడిన గ్రామీణులకు జీవన విధానాలను నేర్పాలన్న ఓ మహనీయుడి ఆశయానికి రూపం. కొన్ని దశాబ్దాలుగా, కొన్ని వందల గ్రామాల రూపురేఖలు మార్చి, కొన్ని వేలమంది జీవన ప్రమాణాలను పెంచిన ఆదర్శనిలయం!
  
 ఏ దేశం అభివృద్ధి చెందాలన్నా మొదట పల్లెసీమలు అభివృద్ధి చెందాలి అన్నది చాలామంది మహామహుల అభిప్రాయం. ముఖ్యంగా మహాత్మాగాంధీ గ్రామీణ భారతం గురించి కలలు కన్నారు. పల్లెలు బాగుంటేనే దేశం బాగుంటుంది అని చెప్పారు. గాంధీ అభిమాని ఒకరు ఆయన కలలను నిజం చేయాలని అనుకున్నారు. గ్రామాలను అభివృద్ధి చేయడమే లక్ష్యంగా, గ్రామీణుల జీవితాల్లో వెలుగు నింపడమే ధ్యేయంగా రాజస్థాన్‌లోని తిలోనియ గ్రామంలో ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’ని స్థాపించారు. ఆయన పేరు... సంజిత్ బంకర్ రాయ్.
  
 చిన్ని మొలక మహావృక్షమైందిలా...
 
 ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’ స్థాపన వెనుక రాయ్ ఆలోచనలున్నాయి. ఆశయాలున్నాయి. ఆయన కృషి ఉంది. కఠోర శ్రమ ఉంది. ఉన్నత విద్యావంతుడైన రాయ్... గాంధీ మెథడాలజీని బాగా వంటబట్టించుకున్నారు. అందుకే ఆయన దృష్టి ఎప్పుడూ గ్రామాల మీద ఉండేది. ముఖ్యంగా నీటి కొరతతో గ్రామాలు అల్లాడటం ఆయనను కదిలించింది.
 
 రాజస్థాన్‌లాంటి ఎడారి ప్రాంతం పరిస్థితి మరింత దయనీయంగా ఉండటం గమనించిన ఆయన 1972లో అక్కడ ఓ రీసెర్చ్ సెంటర్‌ని స్థాపించారు. నీటి సమస్య తీరాలంటే ఏం చేయాలి, ఎంతమంది ప్రజలకు ఎంత నీటిని అందిస్తే పరిష్కారం లభిస్తుంది... వంటి అంశాలపై విస్తృతంగా పరిశోధించారు. కొన్ని పరిష్కార మార్గాలను కనుగొన్నారు. అయితే ఈ క్రమంలో ఆయనకు గ్రామాల మీద పూర్తి అవగాహన వచ్చింది.
 
 కేవలం నీటి సమస్యలే కాదు... కరెంటు, జీవనభృతి వంటి పలు సమస్యలు గ్రామీణుల జీవితాలను ప్రశ్నార్థకంగా మార్చడాన్ని గుర్తించారాయన. వాటన్నిటినీ ఏ ఒక్కరో తీర్చడం కాదు... గ్రామాల్లోని ప్రజలే తమ సమస్యలను పరిష్కరించుకునేలా చేయాలి అనుకున్నారు. అందుకు వారికి పలు అంశాల్లో తర్ఫీదునివ్వాల్సిన అవసరం ఉందని అర్థం చేసుకున్నారు. అప్పుడే తన రీసెర్చ్ సెంటర్‌ని ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’గా మార్చారు. చిన్నగా మొలకెత్తిన ఆ సంస్థ మహా వృక్షంగా మారడానికి ఎంతో కాలం పట్టలేదు.
  
 పేరు వెనుక పెద్ద కథే ఉంది...
  
 సంస్థను స్థాపించాలనుకున్న మరుక్షణమే ఏం పేరు పెట్టాలా అని ఆలోచించారు రాయ్. చాలారోజుల మథనం తర్వాత ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’ అన్న పేరును ఖరారు చేశారు. పాదం నడక సాగిస్తేనే పయనం సాఫల్యమౌతుంది. జీవితం ఓ ఒడ్డుకు చేరుతుంది. అందుకే తన సంస్థకు పాదాన్నే పేరుగా (ఫుట్) నిర్ణయించారు రాయ్. అయితే ‘బేర్‌ఫుట్’ అని ఎందుకన్నారంటే... గ్రామాల్లో చాలామంది చెప్పులు వేసుకోరు. వట్టి పాదాలతోనే మట్టిలో నడక సాగిస్తారు. తాను సంస్థను స్థాపిస్తున్నది గ్రామీణుల కోసమే కాబట్టి ‘బేర్‌ఫుట్’ అని పేరు పెట్టారు. వయసుతో సంబంధం లేకుండా అందరినీ విద్యార్థులుగా మార్చి పాఠాలు నేర్పుతుంది కాబట్టి ‘బేర్‌ఫుట్ కాలేజ్’ అన్నారు.
  
 పల్లెల్లో అక్షరాస్యతను పెంపొందించడం, తాగు నీటి సరఫరా, పర్యావరణ పరిరక్షణ, పేద పిల్లలకు ఉచిత విద్య, పెద్దవారికి వృత్తి విద్యల్లో తర్ఫీదు... ఇలా ఒకటీ రెండూ కాదు, ఎన్నో కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తోందీ సంస్థ. దేశ విదేశాల నుంచి వచ్చిన ఎందరో నిపుణులు ఇక్కడ శిక్షణనిస్తున్నారు. ఎన్నో వేలమంది ఇక్కడ విద్యాబోధన, ఇంజినీరింగ్ వర్‌‌క, అకౌంట్స్ మేనేజ్‌మెంట్, బొమ్మల తయారీ, కంప్యూటర్‌‌స, కమ్యూనికేషన్‌‌స వంటి పలు అంశాల్లో తర్ఫీదునొంది, పలుచోట్ల జీవనోపాధిని పొందారు. తమ కుటుంబాలను కాపాడుకుంటూ, తమ గ్రామాలను అభివృద్ధి చేసుకుంటూ ఆనందంగా జీవితాలను సాగిస్తున్నారు.
 
 రాయ్ చేసినవాటిలో చెప్పుకోవాల్సింది మరొకటుంది. గ్రామాల్లో విద్యుత్ కొరత అధికంగా ఉంటుంది. కొన్ని ఊళ్లకైతే ఇప్పటికీ విద్యుత్ లేదు. అలాంటి చోట్ల సౌర విద్యుత్‌ని వినియోగించుకునే విధానాన్ని ప్రచారం చేశారు రాయ్. దాంతో పలు గ్రామాలు సౌరవిద్యుత్‌తో వెలుగులు నింపుకున్నాయి. బేర్‌ఫుట్ అనేది ఓ సంస్థ కాదు... ఓ ఉన్నత ఆశయం. ఓ గొప్ప దృక్పథం. అందుకే అది అంతమంది జీవితాలకు దారి చూపిస్తోంది. అన్ని గ్రామాల్లో వెలుగులు నింపుతోంది. గ్రామీణ భారతాన్ని వెలిగిస్తోంది!
  
 సంజిత్ రాయ్ సామాజిక సేవకుడే కాదు... మంచి స్క్వాష్ క్రీడాకారుడు కూడా. పలు అంతర్జాతీయ స్థాయి పోటీల్లో సైతం పాల్గొన్నారు.
      
  1970లో ప్రముఖ సామాజిక కార్యకర్త అరుణను పెళ్లాడారు.
      
  2010లో టైమ్స్‌వారి అత్యంత ప్రభావవంతమైన వ్యక్తుల్లో ఒకరిగా నిలిచారు రాయ్.