ఆహార మంత్రిగా దేశాన్ని తీవ్ర దుర్భిక్షం కోరల నుంచి తప్పించి, మొదటిసారి హరిత విప్లవం వైపు నడిపించి ఆహార రంగంలో దేశం స్వయం సమృద్ధం అయ్యేలా చేసింది జగ్జీవన్‌రామ్.
  
  స్వాతంత్య్ర భారతం లో  దేశవ్యాప్తంగా ఎక్కు వ ప్రజాదరణను చూర గొన్న దళితనేత బహుశా బాబూ జగ్జీవన్‌రామ్ ఒక్కరే. 1936లో మొదటి సారి బిహార్ విధాన సభకు ఎన్నికైనప్పటి నుంచీ,  కన్ను మూయ డానికి రెండేళ్ల ముందు, 1984లో పార్లమెంటేరియ న్‌గా కొనసాగే వరకూ ప్రతి ఎన్నికలలోనూ ఆయన గెలుపొందారు. అయితే దళితులకు రాజకీయ సాధి కారత కల్పించే కృషిని ఆయన ఇంకా ముందే, 1935 లోనే ప్రారంభించారు. ఆ సంవత్సరంలోనే ఆయన హమ్మండ్ కమిషన్ ముందు హాజరై, 1936-37 ఎన్ని కలలో దళితులు తమ ఓటు హక్కును వినియోగించు కోవాలని నొక్కి చెప్పారు. ఒక వ్యక్తికి ఒక ఓటు, ప్రతి ఒక్కరి ఓటుకూ ఒకే విలువ అనే సూత్రం కింద దళి తులు ఓటు హక్కును పొందడం అప్పటి నుంచే మొదలైంది. స్వాతంత్య్రానంతర భారతదేశ నిర్మా ణంపై బాబూజీ తనదైన చెరగని ముద్రవేశారు. కేం ద్రంలో కార్మిక శాఖ, రైల్వేలు, రవాణా- కమ్యూనికే షన్లు, ఆహారం-వ్యవసాయం, సేద్యపు నీరు- రక్షణ వంటి అనేక కీలక శాఖలు నిర్వహించారు. కార్మిక సంక్షేమం కోసం కాలపరీక్షకు నిలిచే విధానాలను, చట్టాలను ప్రవేశపెట్టిన ఘనత ఆయనకే దక్కుతుం ది. పారిశ్రామిక వివాదాల చట్టం-1947, కనీస వేతనాల చట్టం-1948, భారత కార్మిక సంఘాల సవ రణ చట్టం-1960, బోనస్ చెల్లింపు చట్టం-1965 వంటి చరిత్రాత్మక చట్టాలను తీసుకురావడంలో ఆయన కీలకపాత్ర పోషించారు. అంతేకాదు, ఎంపా ్లయీ స్టేట్ ఇన్సూరెన్స్ చట్టం-1948, ప్రొవిడెంట్ ఫండ్ చట్టం-1952 తీసుకురావడం ద్వారా ఆయన ఆనాడే సాంఘిక భద్రతా చర్యలకు పునాదులు వేశా రు. రైల్వేమంత్రిగా ఉన్నపుడు బ్రహ్మపుత్ర మీద వం తెనను నిర్మింపచేయడంలో ఆయన ఎంతో దూర దృ ష్టిని కనబరిచారు. ఈశాన్య రాష్ట్రాలకు ఉన్న వ్యూహా త్మకమైన ప్రాముఖ్యం దృష్ట్యా కూడా ఆయన ఆ నిర్ణ యం తీసుకున్నారు. అందువల్ల అసోం సహా ఇతర ఈశాన్య రాష్ట్రాలను దేశ ప్రధాన భూభాగంతో అనుసంధానం చేయడానికి సాధ్యమైంది.
  
  1957లో రైల్వే మంత్రిగా ఉండి బాబూజీ తీసు కున్న చొరవ ఫలితంగానే ఎస్సీ, ఎస్టీలకు ప్రమోష న్లలో రిజర్వేషన్ మొదటిసారి అమలులోకి వచ్చింది. ఆయన నిర్ణయంపై నిరసన, వ్యతిరేకత ఎదురవడం తో విషయం సుప్రీంకోర్టుకు వెళ్లింది. కోర్టు ఆయన నిర్ణయానికి అనుకూలంగా తీర్పు ఇచ్చింది. అప్పటి నుంచి ప్రమోషన్లలో రిజర్వేషన్ అమలు జరుగు తోంది.
  రక్షణ మంత్రిగా బాబూజీ ప్రతిష్ట శిఖరాగ్రానికి చేరింది. ఇందిరా గాంధీ అందించిన స్ఫూర్తిదాయక మైన నాయకత్వంలో బంగ్లాదేశ్ విముక్తి ఘట్టాన్ని ఆయనే పర్యవేక్షించారు. 1971, డిసెంబర్ 16న స్వతంత్ర బంగ్లాదేశ్ అవతరించినట్టు ఆయన చరిత్రా త్మక ప్రకటన చేస్తూ, ‘‘బంగ్లాదేశ్‌లోని పశ్చిమ పాకి స్తాన్ దళాలు బేషరతుగా లొంగిపోయాయి... డక్కా (నేడు ఢాకా అంటున్నాం) ఇప్పుడు ఒక స్వతంత్ర దేశానికి ఒక స్వతంత్ర రాజధాని’’ అన్నారు. ఆ ప్రకటన చేసిన కొన్ని నిమిషాలకే, తొమ్మిది మాసాల యుద్ధం తర్వాత భారత-బంగ్లా సంయుక్త దళాల చేతిలో పాకిస్తాన్ దళాలు ఓటమిని అంగీకరించాయి. ‘‘ఇంతవరకు అత్యుత్తమ రక్షణమంత్రి బహుశా ఆయనే. సైనిక వ్యూహంపైన కూడా ఆయనకు అద్భు తమైన అవగాహన ఉంది. ఆయన గొప్ప పాలనా దక్షుడు. త్రివిధ దశాలకు కావలసిన మానవ వన రులు, ఆయుధ సామగ్రి, మౌలిక సదుపాయాలు సాధ్యమైనంత మేరకు అందేలా చూడడంలో ఆయన తీసుకున్న శ్రద్ధ ఎంతో ఉంది’’ అన్నారు అప్పటి ఈస్ట్రన్ కమాండ్ ప్రధానాధికారి లెఫ్టినెంట్ జనరల్ (రిటైర్డ్) జె.ఎఫ్.ఆర్. జాకబ్.
  
  ఆహార మంత్రిగా దేశాన్ని తీవ్ర దుర్భిక్షం కోరల నుంచి తప్పించి, మొదటిసారి హరిత విప్లవం వైపు నడిపించి ఆహార రంగంలో దేశం స్వయం సమృద్ధం అయ్యేలా చేసింది జగ్జీవన్‌రామ్. పి.ఎల్. 480 అనే అవమానకరమైన షరతు మీద అమెరికా నుంచి గోధుమల దిగుమతిని ఆయన ఆపించారు. జన సామాన్యానికి ఆహార ధాన్యాలు తక్కువ ధరకు అందేలా పౌర పంపిణీ వ్యవస్థను తీర్చిదిద్దారు.
  
  బాబూ జగ్జీవన్‌రామ్ సామాజిక న్యాయాన్ని గట్టిగా కాంక్షించిన నాయకుడు. సమాజంలోని ప్రతి వర్గానికి  సమానంగా న్యాయం అందాలని నిరం తరం తపించేవారు. 1945లో కాంగ్రెస్, ముస్లింలీగ్‌ల మధ్య సిమ్లాలో జరిగిన చర్చలలో (ఇవే కేబినెట్ మిషన్ ప్లాన్‌కు దారితీయించాయి) దళితుల ప్రయో జనాలను దృష్టిలో ఉంచుకోలేదని ఆయన భావిం చారు. కేబినెట్ మిషన్ దళితుల పట్ల న్యాయంగా వ్యవహరించలేదన్న డా. అంబేద్కర్ అభిప్రాయంతో ఆయన ఏకీభవిస్తూ; ‘‘రాజ్యాంగ శాసనసభలోనూ, ఆయా పరగణాల శాసనసభలలోనూ జనాభా దామాషాను బట్టి ఎస్సీలకు ప్రాతినిధ్యం ఇవ్వా’’ లన్న డిప్రెస్డ్ క్లాసెస్ లీగ్ డిమాండ్‌ను నొక్కి చెప్పారు. 1940ల వరకూ దళితుల అభివృద్ధికి పెద్దగా జరి గింది ఏమీలేదని గ్రహించి జగ్జీవన్‌రామ్ తన వైఖరిపై పునరాలోచించుకున్నారు. కాంగ్రెస్ అగ్రవర్ణ హిందువుల పార్టీ అని 1944లో వేవెల్ చేసిన చిత్రీక రణను ఆమోదించడానికి కూడా ఇది ఆయనను పురి గొల్పింది.
 
  స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తొలినాళ్లలో కేంద్రంలో, రాష్ట్రాలలో ఎస్సీ అధికారులు కొద్దిమందే ఉండేవారు. ముఖ్యమంత్రులుగా అగ్రకులాల వారే ఉండేవారు. ఈ పరిస్థితిలో బాబూజీకి గల రాజకీయ ప్రాబల్యం, ఆయనకు గల ప్రజాబలమే డా. అంబేద్కర్ తర్వాత ఎస్సీ, ఎస్టీల ప్రగతికి ప్రధాన చోదకశక్తిగా ఆయనను వీరంతా గుర్తించేలా చేశాయి. వీరు రిజర్వేషన్లను అమలు చేసేలా, ఎస్సీ, ఎస్టీలకు ఇతర పథకాలు ప్రారంభించేలా, హాస్టళ్లను ఏర్పాటు చేసేలా, అంట రానితనానికి వ్యతిరేకంగా పనిచేసేలా బాబూజీ చేయగలిగారు. అస్పృశ్యతా నిర్మూలన చట్టాన్ని తేవ డంలోనూ ఆయనదే కీలకపాత్ర. 1967లో దీనినే సవ రించి పౌరహక్కుల చట్టం-1955 అని పేరుపెట్టారు.
  (కొప్పుల రాజు, వ్యాసకర్త చైర్మన్, ఎస్సీ విభాగం, ఏఐసీసీ, న్యూఢిల్లీ)