10 నిమిషాల డెలివరీ.. సాంకేతిక ప్రగతా? శ్రమ దోపిడీనా?

దేశంలోని ప్రధాన నగరాల్లో క్విక్‌ కామర్స్‌ ప్లాట్‌ఫామ్‌లుగా ఉన్న బ్లింకిట్, జెప్టో, స్విగ్గీ ఇన్‌స్టామార్ట్.. వంటి సంస్థలు పది నిమిషాల్లోనే వస్తువులను ఇంటి ముంగిటకు చేరుస్తున్నాయి. ఒకప్పుడు గంటలు, రోజులు పట్టే డెలివరీ ప్రక్రియ ఇప్పుడు నిమిషాల్లో ముగుస్తుంది. అయితే, ఈ మెరుపు వేగం వెనుక కొన్ని సామాజిక సమస్యలున్నాయని కొందరు అభిప్రాయపడుతున్నారు. దాంతో ఇది నిజంగా సాంకేతిక ప్రగతా లేక శ్రామిక దోపిడీకి కొత్త రూపమా? అనే చర్చ జరుగుతోంది. ఈ నేపథ్యంలో గిగ్‌ వర్కర్లు తమ హక్కుల కోసం దేశవ్యాప్తంగా నిరసనలు చేస్తున్నారు. అందుకు కొన్ని వర్కర్‌ యూనియన్లు మద్దతుగా నిలుస్తున్నాయి.

ఫాస్ట్ డెలివరీ

భారతదేశంలో జనసాంద్రత ఎక్కువ. దాంతో శ్రామిక శక్తి చౌకగా లభిస్తుంది. ఈ రెండు అంశాలను పెట్టుబడిగా పెట్టుకుని క్విక్ కామర్స్(Quick Commerce) రంగం దూసుకుపోతోంది. డార్క్ స్టోర్స్.. అంటే కేవలం డెలివరీల కోసం మాత్రమే నిర్వహించే చిన్న గోదాములను నగరాల్లోని ప్రధాన ప్రాంతాల్లో ఏర్పాటు చేయడం ద్వారా ఈ సంస్థలు 10 నిమిషాల్లోనే వస్తువులను వినియోగదారులకు చేరవేస్తున్నాయి. 2024-25 నాటికి ఈ రంగం విలువ బిలియన్ డాలర్లకు చేరుకుంటుందని అంచనా.

సిబ్బందిపై ఒత్తిడి

సాధారణ లాజిస్టిక్స్ వ్యవస్థలో వస్తు పంపిణీ బాధ్యత వ్యవస్థ మొత్తానికి ఉంటుంది. కానీ, ఈ 10 నిమిషాల డెలివరీ మోడల్‌లో మొత్తం భారం డెలివరీ పార్ట్‌నర్, డార్క్‌స్టోర్‌ పికర్‌(నిర్వాహకులు)లపైనే పడుతోంది. ఇందులో ఒక యాప్ నిర్ణయించే సమయం, రూట్, రేటింగ్స్ రైడర్ల భవిష్యత్తును నిర్ణయిస్తున్నాయి. చిన్న పొరపాటు జరిగినా జరిమానాలు, ఖాతా నిలిపివేత (Deactivation) వంటి చర్యలు ఎదుర్కోవాల్సి వస్తోంది. ట్రాఫిక్ నిబంధనలను అతిక్రమించయినా సరే సమయానికి చేరాలనే ఒత్తిడి వల్ల రోడ్డు ప్రమాదాలు పెరుగుతున్నాయి. మనిషి ప్రాణం కంటే వేగమే ముఖ్యం అనే ధోరణి ఆందోళనకరం. ఇటీవల హైదరాబాద్‌లో గిగ్ వర్కర్లు చేపట్టిన సమ్మె ఈ వ్యవస్థలోని లోపాలను ఎత్తిచూపింది. వారి ప్రధాన డిమాండ్లు..

• అల్ట్రా-షార్ట్ డెలివరీ గడువులను తొలగించాలి.

• కనీస వేతనం,  ప్రమాద బీమా కల్పించాలి.

• డార్క్ స్టోర్లలో తాగునీరు, వాష్‌రూమ్ వంటి కనీస సౌకర్యాలు ఉండాలి.

• పారదర్శకమైన ఫిర్యాదుల పరిష్కార వేదిక ఉండాలి.

సామాజిక ప్రభావం

ఈ 10 నిమిషాల డెలివరీ సంస్కృతి వినియోగదారుల్లో ‘తక్షణ సంతృప్తి’(Instant Gratification) అనే అలవాటును పెంచుతోంది. చిన్న వస్తువు కోసం కూడా యాప్‌పై ఆధారపడటం వల్ల ప్రజల్లో ప్రణాళిక నైపుణ్యాలు తగ్గుతున్నాయనే వాదనలున్నాయి. దశాబ్దాలుగా అండగా ఉన్న వీధి చివర కిరాణా దుకాణాలు, మందుల షాపుల ఉనికికి ఇది ముప్పుగా పరిణమిస్తోందని కొందరు చెబుతున్నారు. గతంలో స్థానిక వ్యాపారులు వృద్ధులకు, ఇరుగుపొరుగు వారికి ఆత్మీయంగా సేవలు అందించేవారు, కానీ ఈ కార్పొరేట్ మోడల్‌ ఆ మానవీయ సంబంధాలను దూరం చేస్తోందనే అభిప్రాయాలు కూడా వ్యక్తం అవుతున్నాయి.

చట్టపరమైన రక్షణలు

భారత ప్రభుత్వం నూతన లేబర్‌ కోడ్‌ల్లో గిగ్ వర్కర్లను సామాజిక భద్రతా పరిధిలోకి తెచ్చింది. అయితే, 10 నిమిషాల డెలివరీ వంటి అత్యంత వేగవంతమైన పనుల వల్ల కలిగే శారీరక, మానసిక ఒత్తిడిని నియంత్రించే ప్రత్యేక నిబంధనలు ఇంకా పూర్తిస్థాయిలో అమలులోకి రాలేదు. రాజస్థాన్ వంటి రాష్ట్రాలు గిగ్ వర్కర్ల రక్షణ కోసం ప్రత్యేక చట్టాలను తీసుకురావడం ఒక ఆశాజనక పరిణామం.

కొందరు నిపుణులు అభిప్రాయం ప్రకారం.. ‘ఒక వస్తువు కోసం 10 నిమిషాలు వేచి ఉండకపోవడం అభ్యంతరకరం. వృద్ధులకు అత్యవసర మందులు అందించడం గొప్ప విషయమే, కానీ ప్రతి చిన్న వస్తువుకూ అదే వేగాన్ని ఆశించడం సమంజసం కాదు. వేగం అనేది బాధ్యతతో కూడి ఉండాలి. మరొక మనిషి ప్రాణాలను పణంగా పెట్టి పొందే సౌకర్యం ఎప్పటికీ పురోగతి అనిపించుకోదు. భారతదేశం ఒక స్థిరమైన, మానవీయమైన పని సంస్కృతిని నిర్మించుకోవాలి. టెక్నాలజీ అనేది మనిషికి సేవ చేయాలి తప్ప, మనిషిని యంత్రంగా మార్చకూడదు’.

ఇదీ చదవండి: దిగొచ్చిన కనకం ధరలు.. తులం ఎంతంటే..