పంటల సాగులో విపరీతంగా రసాయనాల వినియోగం వల్ల భూసారం, పర్యావరణం నాశనమవుతోంది. సాగు వ్యయం నానాటికీ పెచ్చుమీరి, దిగుబడులు దిగజారుతున్నాయి. ఈ తరుణంలో.. వ్యవసాయ పద్ధతులను ప్రకృతికి అనుగుణంగా మార్చుకోవడమే తెలివైన పని. ఈ సంక్షోభం నుంచి బయటపడటానికి తక్కువ ఖర్చుతో, తక్కువ శ్రమతో సత్ఫలితాలనిచ్చే, ప్రకృతికి హానిచేయని సాంకేతికతలు, యంత్ర పరికరాల ఆవశ్యకత ఎంతో ఉంది. ఇటువంటి ఆవిష్కరణలను అందించే శాస్త్రవేత్తలకు, రైతు శాస్త్రవేత్తలకు దేశంలో కొదవ లేదు. అయితే, వీటిల్లో చాలా వరకు రైతులకు చేరకుండానే మరుగున పడిపోతున్నాయి. ఈ సమస్యపై దృష్టిపెట్టిన హైదరాబాద్‌లోని జాతీయ వృక్షారోగ్య యాజమాన్య సంస్థ (ఎన్.ఐ.పి. హెచ్.ఎం.) ఈ నెల 4-6 తేదీల్లో జాతీయ స్థాయి ప్రదర్శన, వర్క్‌షాప్‌లను నిర్వహించింది. రైతులను ఆకట్టుకున్న కొన్ని ముఖ్య ఆవిష్కరణల వివరాలను క్లుప్తంగా  ‘సాగుబడి’ పాఠకుల కోసం  అందిస్తోంది సాక్షి’.
  
  ఏ పంటనైనా  విత్తగల  డ్రమ్‌సీడర్!
  
  
  
  
  - వరితోపాటు మొక్కజొన్న, అపరాల సాగుకూ ఉపయోగకరం
  - విత్తనంతోపాటే గడ్డి మందు, ఎరువులూ వేయగలదు
  - ఎన్‌ఐపీహెచ్‌ఎం ప్రదర్శనలో రైతులు, శాస్త్రవేత్తలందరి కళ్లూ దీనిపైనే!
 
 సాధారణ డ్రమ్ సీడర్ వరి విత్తనం వేయడానికి మాత్రమే పనికొస్తుంది.  కానీ బహుళ ప్రయోజనకారి అయిన ఈ డ్రమ్‌సీడర్ వరితోపాటు అనేక ఇతర పంటల విత్తనాలను కూడా విత్తుకోవడానికి ఎంచక్కా పనికొస్తుంది. విజయనగరం జిల్లా పార్వతీపురానికి చెందిన రైతు శాస్త్రవేత్త ధమరశింగి బాబూరావు ఈ వినూత్న డ్రమ్ సీడర్‌ను రూపొందించారు. వ్యవసాయదారుడైన బాబూరావు వెల్డింగ్ వర్క్‌షాపును కూడా నిర్వహిస్తున్నారు. 8 అడుగుల వెడల్పున 3 చక్రాలతో కూడి ఉండే ఈ ఇనుప డ్రమ్‌సీడర్ బరువు 48 కిలోలు. ధర రూ. 32 వేలు. దీనితో మొక్కజొన్న(4 సాళ్లు), వరి, వేరుశనగ, అపరాల విత్తనాల(7 సాళ్లు)తోపాటు గడ్డి మందు కూడా వేయొచ్చు. స్వల్ప మార్పులతో ఘన / ద్రవరూప ఎరువులను కూడా విత్తనాలతోపాటే వేసుకోవచ్చు. చక్రాల దగ్గర అటొకరు, ఇటొకరు నిలబడి దీన్ని లాగాల్సి ఉంటుంది. కావాలనుకుంటే ఎద్దును కట్టి లాగించొచ్చు లేదా 3 హెచ్‌పీ కిరోసిన్ ఇంజిన్‌ను బిగించి నడిపించొచ్చు. దీనితో రెండున్నర గంటల్లో ఎకరం పొలంలో విత్తనాలు వేయొచ్చని బాబూరావు తెలిపారు.
 
 వరితోపాటు ఇన్ని రకాల పంటలు విత్తటానికి, ఎరువు, కలుపు మందు చల్లడానికి పనికొచ్చేదీ.. మనుషులు సులువుగా లాక్కెళ్లే వీలుండే ఇంత మెరుగైన డ్రమ్‌సీడర్ దేశంలోనే మరెక్కడా లేదని ఎన్‌ఐపీహెచ్‌ఎం శాస్త్రవేత్తల బృందం అభిప్రాయపడింది. అందువల్లే ఎగ్జిబిషన్‌ను సందర్శించిన వివిధ రాష్ట్రాల రైతులను ఇది అమితంగా ఆకట్టుకుంది. ‘కూలీల కొరత రైతులను వేధిస్తోంది. రైతు కష్టాలను తగ్గించడం, సాగు ఖర్చులు తగ్గించడమే లక్ష్యంగా గత కొన్ని సంవత్సరాలుగా అనేక ప్రయోగాలు చేస్తున్నా. దీని విడిభాగాలుగా విప్పి దాచి పెట్టుకొని.. అవసరమైనప్పుడు తిరిగి సులువుగా బిగించుకోవచ్చు. ఇనుముతో తయారు చేస్తున్నందు వల్ల దీన్ని బరువు 48 కిలోలైంది. స్టీల్‌ను ఉపయోగించి దీని బరువును 20 కిలోలకు తగ్గించే ప్రయత్నం చేస్తున్నా. అప్పుడు దీన్ని భుజానేసుకొని తీసుకెళ్లొచ్చు. రైతులు, శాస్త్రవేత్తలు మెచ్చుకుంటూ ఉంటే చాలా సంతోషంగా ఉంది’ అన్నారు బాబూరావు
  (94409 40025).
  
 అగ్గిపుల్లే అణ్వస్త్రం!
 
 ఆహార ధాన్యాల నిల్వలో పురుగుల బెడదకు సులువుగా చెక్   బియ్యం/మొక్కజొన్నలు ఇతర ఆహార ధాన్యాల నిల్వలో పురుగులు, ఎలుకల బెడద ఎక్కువ. రైతులు, వ్యాపారులు, వినియోగదారులకు ఇది తెలిసిందే. ఈ సమస్యను సమర్థవంతంగా అధిగమించడానికి కొందరు రసాయనిక బిళ్లలను, పొడులను వాడుతుంటారు. బియ్యం వండుకు తినే ముందు కడిగినా ఈ రసాయనాల దుష్ర్పభావం వినియోగదారుల ఆరోగ్యంపై పడక మానదు.  ఒంటి పట్టు లేదా ముడి బియ్యానికైతే తెల్లబియ్యం కన్నా తొందరగా పురుగు పడుతుంటుంది. ఈ జటిల సమస్యకు బీహార్ రైతులు చక్కని పరిష్కారాన్ని కనుగొన్నారు. సాధారణ అగ్గిపెట్టెలోని పుల్లలను ఆహార ధాన్యాలు, పప్పు ధాన్యాలలో కలిపి.. బస్తాల్లో నిల్వ చేస్తే పురుగులు, ఎలుకల బెడద ఉండటం లేదంటున్నారు. క్వింటాలుకు ఒక అగ్గిపెట్టెలోని పుల్లలు కలిపితే చాలట. ముడి బియ్యంలో రెట్టింపు అగ్గిపుల్లలు కలపాల్సి రావచ్చు. బియ్యం వాడుకునేటప్పుడు అగ్గిపుల్లలను సులువుగా ఏరేయవచ్చు. బీహార్ రైతులు అనేక సంవత్సరాలుగా ఈ పద్ధతిని ఉపయోగిస్తూ కలుషితం కాని ఆహారం తింటున్నారని మహారాష్ట్రకు చెందిన కీటక శాస్త్ర నిపుణుడు, స్వతంత్ర శాస్త్రవేత్త డా. అవినాశ్ సోలంకి(094222 35816) ‘సాక్షి’తో చెప్పారు.  అగ్గిపుల్ల మందులో పొటాషియం క్లోరేట్, రెడ్ ఫాస్ఫరస్ క్రిమిసంహారకాలుంటాయి. ఇవి పురుగులను దరిచేరనీయవని ఆయన అన్నారు.
  
 మందు బిళ్లతో పండీగకు చెక్!
 
 ఉద్యాన పంటల్లో తీవ్ర సమస్యగా మారిన పండీగ(ఫ్రూట్ ఫ్లై)లను అరికట్టడంలో అగ్గిపెట్టె పరిమాణంలో ఉండే మందు బిళ్ల(ఫ్రూట్ ఫ్లై ల్యూర్ బ్లాక్) అత్యంత సమర్థవంతంగా పనిచేస్తుందంటున్నారు దీని రూపకర్త, మహారాష్ట్రకు చెందిన స్వతంత్ర శాస్త్రవేత్త డా. అవినాష్ సోలంకి. దీనిపై కవర్‌ను తొలగించి ఏదైనా డబ్బా లేదా ప్లాస్టిక్ గ్లాస్‌లో ఉంచి తోటలో ఒక చెట్టుకు వేలాడదీయాలి. మరు నిమిషం నుంచే మందు బిళ్లలోని మిథైల్ ఇవోజనల్ అనే రసాయనం వాసనకు పండీగలు మూగి చనిపోతాయని ఆయన చెప్పారు. ఎకరాకు ఒక మందుబిళ్ల  సరిపోతుంది. పెట్టిన దగ్గరి నుంచి 90 రోజుల పాటు దీని ప్రభావం ఉంటుందని, వర్షానికీ కరగదని అన్నారు డా. సోలంకి. జామ, మామిడిలాంటి అన్ని ఉద్యాన పంటల్లోను దీన్ని వా డిన రైతులు సత్ఫలితాలు పొందారని..  దీన్ని రూ.25కే అందిస్తున్నామన్నారు. మరిన్ని వివరాలకు రామస్వామి రాజీవ్(078426 41626 ఇంగ్లిష్ /హిందీ)ని సంప్రదించవచ్చు.
  
 జీవన ఎరువుల  తయారీ సులభతరం
 
 జీవన ఎరువుల వినియోగం ద్వారా భూసారాన్ని పెంపొందించుకోవచ్చు. జీవన శిలీంద్ర నాశకాల ద్వారా చీడపీడలను ప్రకృతికి హాని కలగని రీతిలో నివారించవచ్చు. అజోస్పిరిల్లం, ట్రైకోడెర్మా విరిడి వంటి వాటిని మార్కెట్లో కొనుగోలు చేసినప్పుడు స్వచ్ఛత, నాణ్యత కూడా ప్రశ్నార్థకంగా తయారవుతోంది. వీటిని రైతే స్వయంగా, స్వల్ప ఖర్చుతో ఇంటి వద్దే 72 గంటల్లో తయారు చేసుకునే పద్ధతులను, మిత్రపురుగులను పెంపొందించుకోవడాన్ని ఎన్‌ఐపీహెచ్‌ఎం సంస్థ ప్రోత్సహిస్తోంది(రైతుల బృందాలకు ఈ విజ్ఞానాన్ని అందించడానికి ఉచిత శిక్షణ తరగతులను నిర్వహిస్తోంది. 040 24013346). ఈ పద్ధతులను ఎగ్జిబిషన్ స్టాల్స్‌లో ఎన్‌ఐపీహెచ్‌ఎం అసిస్టెంట్ డెరైక్టర్ డా. గిరీష్(89787 78704 ఇంగ్లిష్) వివరించారు.
 
 అయితే, జీవన ఎరువులు, జీవన శిలీంద్ర నాశకాలను తయారు చేసుకునే పద్ధతిని విశ్రాంత ఇక్రిశాట్ శాస్త్రవేత్త థామస్ నికోడెమస్(86861 10762 తెలుగు/ఇంగ్లిష్) సులభతరం చేస్తూ ఫెర్మెంటర్ల(విద్యుత్‌తో నడిచే యంత్రాల)ను రూపొందించారు. గ్రామీణ యువత, రైతులు సైతం సులువుగా ఉపయోగించగలిగేలా వీటిని రూపొందించడం విశేషం. 10 లీటర్ల ఫెర్మెంటర్ ధర రూ. 35 వేలు. 20 లీటర్ల ఫెర్మెంటర్ ధర రూ. 80 వేలు. రైతులు, రైతుల బృందాలే కాకుండా జీవన ఎరువులు, క్రిమిసంహారకాల తయారీని స్వయం ఉపాధి కోసం చేపట్టే వారికీ ఫెర్మెంటర్లు ఎంతగానో ఉపకరిస్తాయని థామస్ అంటున్నారు.
  
 రసంపీల్చే పురుగులను  మట్టుబెట్టే ‘సోలార్ లైట్ ట్రాప్’
 
 రసం పీల్చే పురుగుల బారి నుంచి పంటలను కాపాడుకునేందుకు సోలార్ లైట్ ట్రాప్ రైతులకు అందుబాటులోకి వచ్చింది. దీని రూపకర్త తమిళనాడులోని అన్నామలై యూనివర్సిటీ శాస్త్రవేత్త డా. అబ్దుల్ ఖాదిర్(094885 91915 తెలుగు, ఇంగ్లిష్). దీన్ని పొలంలో నిలబెట్టి.. దీని కింద అమర్చిన బేసిన్‌లో నీళ్లు పోసి.. అందులో ఏదైనా నూనె , షాంపూ లేదా కిరోసిన్‌లను తగు మోతాదులో వేయాలి. ఇందులో అమర్చిన మైక్రోచిప్ వల్ల సాయంత్రం చీకటి పడే వేళకు ఆటోమేటిక్‌గా లైట్ వెలుగుతుంది. రాత్రి పది గంటలు కాగానే దానంతట అదే ఆగిపోతుంది. ఎల్‌ఈడీ లైట్‌ను అమర్చటం వల్ల ఎక్కువ కాంతి వస్తుంది. దీనికి ఆకర్షితమై వచ్చిన శత్రు పురుగులు బేసిన్‌లో ఉన్న నూనె కలిపిన నీళ్లలో పడి చనిపోతాయి. తద్వారా తక్కువ ఖర్చుతో పంటను కాపాడుకోవచ్చు. సౌరశక్తితో చార్జింగ్ అవుతుంది. అన్ని కూరగాయ, వాణిజ్య, ఉద్యాన పంటల్లోను వాడుకోవటానికివీలుగా దీన్ని తయారు చేశారు. నిర్వహణ కూడా సులభం. పర్యావరణ హితమైనది. ఎకరాకు ఒక లైట్ ట్రాప్ సరిపోతుంది. దీని ధర రూ. 2,500.
  
 ‘పొదుగువాపు’.. 2 రోజుల్లో పరారీ!
 
 అనంతపురం జిల్లాకు చెందిన రాష్ట్రపతి అవార్డు గ్రహీత, సంప్రదాయ పశువైద్యుడు బోయ పెద్దరాజన్న తయారు చేసిన పొదుగువాపు వ్యాధిని పారదోలే మూలికల పొడిని పల్లెసృజన సంస్థ   (040-27111959) ప్రదర్శనకు ఉంచింది. ఈ మందును వేడినీటిలో కలిపి రెండు రోజులు పొదుగుకు పట్టిస్తే పొదుగు వాపు పూర్తిగా తగ్గిపోతుందని చెబుతున్నారు. నరాల వ్యాధితో కాళ్లు చచ్చుబడిపోయే (కుందా) వ్యాధి మందు కూడా ఉంది. చిన్న రైతులకు ఉపయోగపడే సోలార్ స్ప్రేయర్ తదితర పరికరాలను సైతం ఈ సంస్థ ప్రదర్శనకు ఉంచింది.
  
 మిత్రపురుగులే రైతు సైన్యం!
 
  రాజు యుద్ధంలో తుది అస్త్రంగా సైన్యాన్ని ప్రయోగిస్తాడు. వ్యవసాయంలో కూడా అంతే.. రైతు పంటను చీడపీడల నుంచి కాపాడుకునేందుకు చేసే ప్రయత్నాలేవీ ఫలించని స్థితిలో ఇక మిగిలింది ప్రకృతిసిద్ధమైన మిత్రపురుగుల సైన్యాన్ని ప్రయోగించడమే.  కొద్ది నెలల క్రితం ‘సాక్షి’ సాగుబడి పేజీలో మా సంస్థ గురించి రాస్తూ ‘మిత్రపురుగులే రైతు సైన్యం’ శీర్షిక నన్ను ఎంతగానో ఆకట్టుకుంది. అధికారులు, రైతులతో సమావేశమైన ప్రతిసారీ ఈ శీర్షికను ప్రస్తావిస్తున్నా.
  - డాక్టర్ కె.సత్యగోపాల్, డెరైక్టర్ జనరల్,
  జాతీయ వృక్షారోగ్య యాజమాన్య సంస్థ (ఎన్‌ఐపీహెచ్‌ఎం),
  రాజేంద్రనగర్, హైదరాబాద


 వరి కోతల్లో జాప్యం
 తుఫాన్‌తో తెగుళ్ల దాడి
 భారీగా పెరిగిన సాగు వ్యయం
 అన్నదాతల్లో ఆందోళన
  
 విశాఖపట్నం : జిల్లాలో ఖరీఫ్ వరి కోతల్లో జాప్యం అన్నదాతలకు శాపంగా మారుతోంది. తుఫాన్ కారణంగా తెగుళ్లు ఒకవైపు.. కూలీల భారం మరోవైపు వీరిని కుంగదీస్తున్నాయి. గతంలో ఎన్నడూ లేని విధంగా సాగువ్యయం తడిసిమోపెడు కావడం, ఆశించిన స్థాయిలో దిగుబడులు వచ్చే పరిస్థితి లేకపోవడంతో కనీసం పెట్టుబడులైనా దక్కుతాయో లేదోననే భయాందోళన చెందుతున్నారు. జిల్లాలో సార్వాసాగుపై ఆది నుంచి జాప్యం జరుగుతూనే ఉంది. ఆ ప్రభావం ఇప్పుడు కోతలపై పడింది. ఇదికాస్తా దిగుబడుల పతనానికి దారితీస్తోంది. ఈ ఏడాది తీవ్ర వర్షాభావ పరిస్థితులు నెలకొనడంతో ఖరీఫ్ సాగు విస్తీర్ణంపై సందిగ్ధత కొనసాగింది. జిల్లాలో సాధారణ ఖరీఫ్ విస్తీర్ణం లక్షా 12 వేల హెక్టార్లు కా గా, వర్షాభావ పరిస్థితుల నేపథ్యంలో 96వేల హెక్టార్లలో మాత్రమే రైతులు వరిసాగు చేశారు. వాస్తవానికి ఖరీఫ్ కోతలు డిసెంబర్ నెలాఖరుకల్లా పూర్తయ్యేవి. జనవరిలో రబీసాగు ఆరంభమయ్యేది. కానీ ఈ ఏడాది ఆ పరిస్థితి కన్పిం చడం లేదు. హుద్‌హుద్ తుఫాన్‌కు జిల్లాలో 23,317 ఎకరాల్లో పంట పూర్తిగా దెబ్బతింది. ఇక  మిగిలిన 2,17,738 ఎకరాల్లో పంట ప్రస్తుతం కోతకు సిద్ధంగా ఉంది. సాధారణంగా ప్రతీయేటా ఆగస్టులో నాట్లు పడాల్సి ఉండగా, ఈ ఏడాది సెప్టెంబర్-అక్టోబర్ వరకూ నాట్లుపడుతూనే ఉన్నాయి. ప్రతీయేటా నవంబర్ నెలాఖరు నాటికి 60శాతం కోతలు పూర్తయ్యేవి. కానీ ఈ ఏడాది డిసెంబర్ మొదటి వారం పూర్తయినా కనీసం 15 శాతం కూడా కోతలు పూర్తికాని పరిస్థితి నెలకొంది.
 
 గతేడాది ఇదే సమయానికి 45 శాతం కోతలు పూర్తయ్యాయి. ఈ ప్రభావం రానున్న రబీసాగుపై పడే అవకాశాలున్నాయి. కోతల్లో చోటుచేసుకున్న జాప్యం రైతులకు పెనుభారంగా మారింది. ఇప్పటికే రోజుకు రూ.350 పెడితే కానీ కూలీ దొరకని పరిస్థితి నెలకొంది. ఈ భారానికితోడు ఇటీవల విలయం సృష్టించిన హుద్‌హుద్ తుఫాన్‌తో పాటు వచ్చిన తెగుళ్లు రైతులను దిక్కుతోచని స్థితిలో పడేశాయి. మామూలుగా ఉపయోగించే పురుగుల మందుల కంటే ప్రస్తుతం ఈ తెగుళ్ల నివారణ కోసం మరో 20 శాతం అదనం మందులు వాడాల్సిన పరిస్థితి ఏర్పడింది. వీటికే ఎకరాకు రూ.2500ల నుంచి రూ.3వేల వరకు ఖర్చవుతోందని రైతులు వాపోతున్నారు. ఇలా ఖరీఫ్ సాగులో జరిగిన జాప్యం వల్ల ఎకరాకు విత్తనాలకు రూ.1500లు, ఎరువులు, పురుగుల మందులకు రూ.7500లు, కూలీలకు ఏకంగా రూ.10వేల వరకు ఖర్చవుతుందని చెపుతున్నారు. దీంతో ఎకరాకు రూ.19వేలకు పైగా పెట్టుబడి అవుతుంటే వచ్చే ఆదాయం మాత్రం అరకొరగానే ఉంటోందని వాపోతున్నారు. తుఫాన్ ప్రభావంతో దిగుబడి గణనీయంగా తగ్గే పరిస్థితి ఏర్పడింది.  సాధారణంగా ఎకరాకు 20 నుంచి 25బస్తాల వరకు దిగుబడి ఉండేది .కానీ ప్రస్తుతం ఎకరాకు కనీసం 15-17బస్తాలకు మించి రావడం లేదని రైతులు వాపోతున్నారు. 75 కేజీల బస్తాకు మద్దతు ధర రూ.1380 ఇస్తున్నారు. అదే మిల్లర్లయితే క్వింటాల్‌కు రూ.1400 చొప్పున చెల్లిస్తున్నారు. ఈ లెక్కన చూసినా ఎకరాకు రూ.20వేల నుంచి రూ.22వేలకు మించి వచ్చే పరిస్థితి లేదు.
 
 పెట్టుబడే ఏకంగా రూ.19వేలవుతుంటే ఇక  కష్టానికి ప్రతిఫలమేమిటో అర్ధం కావడం లేదని రైతులు లబోదిబోమంటున్నారు. కాస్తపంట బాగున్నవారి పరిస్థితి ఇలా ఉంటే.. పంట చాలా వరకు దెబ్బతిన్న వారి పరిస్థితి మరీ దయనీయంగా తయారైంది. కనీసం పెట్టుబడి కూడా వస్తుందో లేదో కూడా తెలియని ఆందోళన వారిని వెంటాడుతోంది. ఈ నెలాఖరు కాదు కదా కనీసం సంక్రాంతికి కూడా కోతలు పూర్తయ్యే పరిస్థితి కన్పించడం లేదంటున్నారు. దీంతో రబీసాగు ప్రశ్నార్ధకంగా తయారైంది
  
 వ్యవసాయం అంటేనే భయమేత్తంది
 
 వ్యవసాయం అంటేనే భయమేత్తంది. మూడేళ్లుగా అన్నీ నట్టాలే వత్తున్నాయి. నేను ఈ ఏడు ఎకరా భూమిలో వరి వేశాను. పెట్టుబడి సుమారు రూ.20 వేలు వరకు అయిపోయింది. విత్తనాలు, పురుగుల మందులు ఇలా చాలా మదుపు పెట్టేసినాం. మొదట్లో వర్షాలు కురవక పంటలో ఎదుగుదల లోపించింది. ఆ తర్వాత పంట పొట్టమీద ఉండగా తుఫాన్ ఉన్నకాడికి నాశనం చేసేసింది. ఈదురు గాలులకు చేను మొత్తం పడిపోయింది. తెగుళ్లు వచ్చి చాలా వరకు పంట దెబ్బతింది. పెట్టిన పెట్టుబడి వచ్చేలా లేదు. మామూలుగా ఎకరాకు 25 కాటాలు బియ్యం అవుతాయి. ఇప్పుడేమో 15 కాటాలే అయ్యేటట్టు ఉన్నాయి. అప్పు మిగిలుతుంది.
  - వరహాలబాబు, నీలిగుంట. కోటవురట్ల మండలం
  
  దిగుబడి కష్టమే
  
 మాది వ్యవసాయంపై ఆధారపడిన కుటుంబం. దాదాపు ఎకరం పొలంలో వరి పంట వేశాను. దుక్కులు, కూలీలు, ఎరువులు, విత్తనాలు అన్నీ కలిపి దాదాపు రూ.15 వేల పైబడి ఖర్చయింది. ఈ ఏడాది తొలినాళ్లలో వర్షాభావం, తరువాత తుఫాను కారణంగా చేను తీవ్రంగా దెబ్బతింది. తుఫాను అనంతరం నీరు సకాలంలో అందకపోవడంతో మిగిలిన పంట సరిగా పండలేదు. ఈ ఏడాది దిగుబడి ఆశించినంత ఉండదు. పంటల బీమాకు అర్హతలేదు. ఇప్పుడు మా పరిస్థితి ఎంటో అర్థం కావడం లేదు.
  - గండి దేముడు, రైతు, సబ్బవరం